Inkomsten en uitgaven van de overheid

De verkiezingen komen eraan. Terwijl Nederland hard langzaam achteruit gaat en we afstevenen op het land met de hoogste vermogensbelasting ter wereld (!) kletsen de partijleiders op tv met/over elkaar en vliegt er veel verkiezsingsretoriek over tafel. Zelf heb ik er nog weinig tijd aan besteed om uit te zoeken welk partijprogramma het beste bij mijn beeld past. Dat is iets wat ik komende week nog moet doen.

Mocht je willen weten welk verkiezingsprogramma welke impact heeft, dan is deze pagina van het CPB een interessante om te bekijken. Hierbij heeft het CPB tien aangeleverde partijprogramma's doorgerekend op budgettaire en economische gevolgen. De PVV heeft haar programma niet laten doorrekenen. Dat is jammer, niet omdat ik een PVV-fan ben, maar omdat het waarschijnlijk één van de grotere partijen wordt/blijft bij deze verkiezingen. Het mooie van dit onderzoek is, dat het alle partijstellingen op één plek verzamelt. Je kunt bijvoorbeeld aan de hand van deze Excel sheet bekijken welke stelling alle partijen hanteren bij een bepaald onderwerp. Helaas is te zien, dat vrijwel alle partijen een box 3 lastenverzwaring voorstellen. Zoals ik eerder al zei, je zou eens als zuinig levende en netjes investerende inwoners iets opbouwen in Nederland. Ik zal me zo te lezen moeten aansluiten bij de club, die belasting betalen als een positieve afstraffing ziet.

Maar goed, terug naar de verkiezingen. Twee van de punten van discussie zijn de inkomsten en uitgaven van de overheid en hoe de partijplannen betaald gaan worden. Daarbij was ik nieuwsgierig wat eigenlijk de begroting is van onze overheid. Hieronder een beknopt overzicht van uitgaven, inkomsten en fiscale regelingen.

Uitgaven

Totaal geeft onze overheid in 2026 486,4 miljard euro uit. Over de uitgaven kwam ik laatst een leuk artikel tegen op Fiscalert. Hierin zie je (platgeslagen) de begroting van 2026. Samengevat heb ik onderstaande plaatje gemaakt, waarbij de totale uitgaven zijn gedeeld door het aantal belastingplichtigen boven de 18 jaar (14,8 miljoen). Daarmee geven we €32.800 uit per belastingplichtige. Dat is nogal wat:

De sociale zekerheid (vooral AOW) en gezondheidszorg (exclusief je eigen zorgpremie) zijn samen al goed voor 50% van de uitgaven. Als derde kwart heb je nog gemeente, provincie, onderwijs, cultuur en wetenschap. In het overige kwart zit vanalles wat.

Inkomsten

Naast verschillende uitgaven, heb je natuurlijk ook inkomsten (totaal 451,4 miljard). Hierbij zijn de grote vissen:

• Loon- en inkomstenbelasting: 24%
• Omzetbelasting (BTW): 19%
• Zorgpremies: 14%
• Vennootschapsbelasting: 11%
• Premies en werknemersverzekeringen: 9%

Daarna komt er nog een lange staart aan kleine inkomstenbronnen. Opvallend: dividendbelasting, wat nu mogelijk zwaarder belast gaat worden, telt maar voor 1,7% mee. Dus een lastenverzwaring hierop zet helemaal geen zoden aan de dijk.

Fiscale regelingen

Naast uitgaven en inkomsten heb je de fiscale regelingen. Simpel gezegd zijn dat regelingen, die de belastingopbrengst verminderen, zoals vrijstellingen, aftrekposten, HRA etc. Zo te lezen vallen ze formeel onder de inkomsten, maar worden ze apart gepresenteerd omdat het gaat over gemiste inkomsten. In feite zijn het dus belastinguitgaven. Op deze pagina kun je een overzicht vinden van de fiscale regelingen, waarvan hieronder een screenshot van de top-17.

bron: rijksfinancien.nl pagina over fiscale regelingen

Dit plaatje is niet het complete overzicht, er zit wederom een lange staart aan kleine bijdragen onder. Wat me weer opvalt, is dat er veel wordt gepraat over hypotheekrenteaftrek, heffingsvrij vermogen en vrijstelling groen beleggen, terwijl dit soort posten werkelijk helemaal nergens over gaan in het totale plaatje.

Plussen en minnen

In bovenstaande rekensommetje zag je al, dat de uitgaven 486,4 miljard en de inkomsten 451,4 miljard euro zijn, dus een tekort van 35 miljard euro in 2026. Daarnaast zijn er natuurlijk de verschillende partijprogramma's, die aan allerlei knoppen gaan draaien. Als je immers geld wilt uitgeven aan nieuw programma, zul je ergens op moeten inboeten. Of je geeft meer uit, of je zorgt dat er meer binnenkomt. 

Ik vergelijk het altijd met thuis: waaraan zou jij gaan draaien om je eigen begroting sluitend te maken? Juist, dan draai je natuurlijk aan de grootste posten. De rest is immers 'penny wise, pound foolish'. Dat gaat dus over minder uitgaven voor sociale zekerheid, gezondheid en overheid. Daarnaast wellicht wat meer inkomsten en minder fiscale regelingen. Maar goed, ik snap dat het natuurlijk niet zo simpel boekhoudkundig is en dat de impact op de samenleving nu juist het hele punt van discussie is.

Waar men ook aan gaat draaien, over het algemeen zie ik wel een paar interessante dingen:

• Slechts een 10-20 tal posten tellen echt mee, de rest zijn kleine getallen.
• Er wordt veel gepraat over regelingen (HRA, groen beleggen, heffingsvrij vermogen) die vrij weinig bijdragen aan het totale plaatje.
• Er zijn maar liefs 198 (!!) fiscale regelingen. Ongelofelijk, wat een stelsel van afhankelijkheden hebben we gemaakt.

Vooral de hoeveelheid fiscale regelingen lijkt me iets om aan te pakken. Ik snap dat dit niet zonder slag of stoot kan en we goed de impact moeten bekijken, maar blijkbaar hebben we een infuus gemaakt van 198 regelingen om geld rond te pompen naar de samenleving. Alleen al het versimpelen hiervan zou wat moeten opleveren (simpeler, minder overheid, etc.).

Bovenstaande was vooral vanuit mijn eigen interesse om een keer onder de motorkap van de inkomsten en uitgaven van onze overheid te kijken. Zoals ik al zei, ik moet er zelf nog eens induiken welke partij wat zegt/belooft/droomt.

Weet jij al wat je gaat stemmen of ben je nog een zwevende kiezer?